Een bijzettafeltje met gebogen poten.

Omdat het niet altijd recht moet zijn, verleden week eens een tafeltje gemaakt met drie gebogen poten.
Vervaardigd uit resten Eik en inlands Noten. Afmetingen van het tafeltje, 630mm hoog en de diameter van het blad 510mm.
De poten zijn in het midden onderling verbonden door een gedraaide ring uit Noten, bovenaan door een gedraaide schijf uit Eik. Deze laatste is ook de basis om het blad op te bevestigen.
Na het uittekenen op ware grootte de vorm van de poot uitgesneden om te dienen als mal, zo had ik ineens de juiste vorm in handen:-)
De gehele werkmethode laat zich zo aflezen op bijgaande foto's, daar hoef ik dus geen tekst meer aan vuil te maken.

Mal uitsnijden.

Poten kalibreren.

Alle hoeken en inkepingen aanbrengen.

Onderstel klaar.

Tafelblad rondfrezen.

Volledig gemonteerd.

Voorzien van een passend kleurtje.

Het MAS bezit een schaalmodel (op 1/4) van de staatsiesloep die in 1810 aan Napoleon ten geschenke gegeven werd ter ere van zijn bezoek aan Antwerpen. Het origineel bevind zich in het Musée de la Marine in Parijs. Bouwer en schenker van deze sloep was de scheepswerf Fa. Donche-Beuckelaers uit Antwerpen.

Begin Maart opent een tijdelijke tentoonstelling in het MAS over Napoleon in Antwerpen, dit model mag dus niet ontbreken in de opstelling. Maar, het model was in 1932 voorzien van een bootstoel met twee ondersteuningen die in de loop der jaren heel wat tekortkomingen begon te vertonen. Oorspronkelijk waren er vier losse steunen gebruikt, maar die werden toen (1932) om een onbekende reden vervangen door de huidige tekortschietende sokkel.

Er werd mij gevraagd om een nieuwe ondersteuning te ontwerpen en te bouwen om het model optimaal te ondersteunen op een visueel aantrekkelijke manier. Voor het ontwerp heb ik mij gebaseerd op de originele ondersteuning die gelukkig nog terug te vinden was op een schilderij. Op de romp heb ik de sporen terug gevonden van deze ondersteuning, de positie van de nieuwe steunen was dus snel gevonden;)
Door de frêle bouw van het model, de extreme lengte van 4,80m, en de onevenwichtige bovenbouw was een ondersteuning van de kiel noodzakelijk geworden.
Deze laatste eis in combinatie met de oorspronkelijke ondersteuning hebben uiteindelijk tot het definitief ontwerp van de nieuwe bootstoel geleid.

De volgende klus was dan een negatief nemen van de rompvorm op vier verschillende plaatsen, en van deze negatieven positieve mallen vervaardigen. Deze laatste heb ik gebruikt om zowel de werktekeningen als de freesmallen te vervaardigen, ook tijdens de definitieve assemblage bewezen ze hun dienst om de onderdelen exact te kunnen positioneren tijdens het lijmen.

De steunlat voor de kiel is op drie plaatsen doorboord, niet (alleen) voor de versiering, maar om deze lat dood te boren, dwz. door deze boringen verliest het hout een heleboel spanning, rond of hol trekken is nu quasi uitgesloten. Vervormen van deze lat is uit den boze, bij een eventuele vervorming zou dit immers ook invloed hebben op het scheepsmodel.

De vier steunen zijn samengebouwd met de "Domino" van Festool, inclusief de steekschoren, die heb ik namelijk dezelfde sectie gegeven als een domino van 10mm;) Even een gat boren en klaar was kees.
Alle gebogen onderdelen zijn gecalibreerd op een Felder freesmachine met een rechte bovenfrees met lager in de as. De mallen heb ik met dubbelzijdige tape op de werkstukken gekleefd, zo waren er nadien geen schroefgaten in de stukken. Alle randen zijn opgerond met een kwart ronde frees van 6mm. als afwerking werd er eerst een laag beits op het hout gezet ( gaat het vergelen tegen) daarna twee lagen "Woca" Masterolie erop. Alle draagvlakken werden bekleed met zuurvrij foam van 5mm, speciaal ontwikkeld voor gebruik in musea.

Bijgaand wat foto's van de klus, van het samenbouwen van de steunen zijn er geen foto's, platte batterij, en door de tijdsdruk was geen tijd om te wachten tot deze terug opgeladen was.


Ps; het MAS is Museum Aan de Stroom in Antwerpen.

Het origineel.

Negatieve mal.

Van negatief naar positief.

Werktekening.

Freesmallen.

In vorm gefreesd.

Mal voor koppen kiellat.

Detail montage.

Klaar voor de afwerking.

Kant en klaar.

Geplaatst.

En dan het moment supreme, de eerste test. Krijgen we een touw ineengedraaid?

Met wat goedkoop garen, bedoeld voor gebruik in de tuin, een eerste opstelling gemaakt.
Van de haken op de draaipaal naar de ene haak op de slede en dat drie maal per haak. Voor het eerste touw gebruik ik drie haken, dat word dus een drie strengs, of drie kardeels touw dat rechts word geslagen en bestaat uit in totaal negen garens.

De eerste stap is de garens tot kardelen te draaien, de haak op de slede word vastgezet, en dan maar draaien langs de kant van de draaipaal tot de garens mooie strakke kardelen geworden zijn.

Als volgende stap word dan de klos tussen de kardelen geplaatst, op een dusdanige manier dat in in elke groef een kardeel komt te liggen. De haak op de slede word vrij gezet en nu gaan we hier draaien, de klos laat nu de drie kardelen mooi in elkaar draaien. Het eindresultaat is een strak geslagen touw.

Of het touw strak dan wel los word geslagen kunnen we deels regelen door een gewicht te plaatsen op de slede, hoe zwaarder dat gewicht hoe strakker het touw word. Ook de voortgang van de klos bepaald voor een stuk mee strakheid van het touw, hoe trager de vooruitgang hoe strakker het touw gewonden word.

Al wat nu nog rest is de einden van het touw afbinden en dan de uiteinden lossnijden. Het eerste touw op de nieuwe lijnbaan is nu een feit.

Bijgaand  de nodige foto's van het hele proces en het eindresultaat van al dat gezwoeg.

De garens klaar om te draaien.

Het resultaat zijn drie kardelen.

De klos tussen de kardelen geplaatst,
de kardelen draaien mooi in elkaar.

Het eindresultaat, een touw.

Deze week de rest van de lijnbaan afgewerkt, alles een kleurtje gegeven en daarna een paar lagen lijnolie erop om de hele constructie  te beschermen.

Als laatste noodzakelijk onderdeel moest er ook nog een klos gemaakt worden, nodig om de verschillende kardelen tot één touw te kunnen draaien. Bij het touwslaan ( 3, 4, of 5 strengs) heeft men ook nood aan een gepaste klos. Naargelang het aantal strengen moeten er ook een gelijk aantal groeven in de klos zijn gemaakt. Ook de doorsnede van deze groeven kan variëren, dat hangt dan weer af van de diameter van de kardelen.

Het moge duidelijk zijn, om vlot te kunnen werken met een lijnbaan zijn er altijd diverse klossen nodig om de klus te klaren.  Maar voorlopig beginnen we al met één exemplaar geschikt voor het slaan van 3 strengs touw met een buitendiameter van 12mm.

Ik heb de klos vervaardigd uit een stukje Taxus en met een handvat uit Noten. Het handvat, nodig om vlot met de klos te kunnen werken vind je meestal in twee verschillende uitvoeringen. De eerste uitvoering is die waarbij het handvat door de klos loopt, zo krijg je aan beide zijden een handvat. Ideaal voor het slaan van zwaar touw.
Voor lichter touw kan dan weer volstaan met een handvat aan één zijde van de klos. De ervaring gaat leren tot hoe zwaar we touw kunnen slaan met een klos voorzien van één handvat.

Omdat bij het slaan van touw de kardelen wrijven in de groeven van de klos was het noodzakelijk dat dit gebeurt met zo min mogelijk weerstand. Taxus is een houtsoort die wat zelfsmerend is:-) Dat scheelt al een slok op een borrel, hoe meer wrijving hoe gladder de houtsoort word.

Alles is dus nu gereed op effectief ook touw te slaan.

De laatste foto's van bouw hieronder.

Draaipaal en slede klaar voor de strijd.

Groeven steken in de klos.

Klaar voor gebruik.

Met een laagje lijnolie.

Het tweede essentiële onderdeel zit ondertussen ook in elkaar, de draaipaal dus. De hele constructie dient enkel om de eerder gemaakte module met de draaihaken in op te sluiten.

Ook hier weer de nodige wiggen om alle verbindingen op te sluiten. Sommige verbindingen kan ik niet opsluiten met een wig, hier heb ik terug gegrepen naar een soortement stalen "toognagel" Deze zijn ook makkelijk te verwijderen bij demontage van de constructie. Veel krachten komen er niet op, ze moeten enkel de schoren en de stijlen spelingsvrij opsluiten.

Doordat er in de constructie zoveel wiggen zitten konden de steekbanden komen te vervallen:D De hele constructie kan dermate stijf gezet worden met de wiggen dat bijkomende steekbanden gewoon overkill zouden zijn. Weeral wat werk gespaard dus.

Over schoren gesproken, bij dit onderdeel zijn die in Noten uitgevoerd, de rest van de constructie is in eik, op uitzondering van de wiggen, die zijn uit een stukje robinia gezaagd.

Daar de houten handvaten voor de zwengels gedraaid zijn uit een stukje Iep, brengt dat de totale score op zes verschillende houtsoorten. Gaat er nadien met het ding geen touw geslagen worden dan word het maar een houtvademecum:p

Na de nodige pen en gat verbindingen aangebracht te hebben, de hele constructie eens samengebouwd, inclusief module, om te zien of alles past. Dat is het geval, alles kan nu opgezuiverd en gebeitst worden, zo kan volgende week ook dit onderdeel definitief gemonteerd worden.

Omdat ik gisteren de onderdelen van de slede nog gebeitst had konden die vandaag opnieuw gemonteerd en afgewerkt worden met lijnolie. Dit onderdeel staat nu klaar voor de start.

Klaar voor aktie.

De tandwieloverbrenging in beeld.

Verbindingen met wiggen.

Alles past.

Langs een andere zijde bekeken.

Een stalen "toognagel" 

Vandaag de slede, oftewel het staartstuk, samen gebouwd. Dat is dus één onderdeel dat volledig klaar is. Het spul is ondertussen terug gedemonteerd en alles is gebeitst, morgen volgt dan de definitieve montage.

Analoog aan de eerder gebouwde trapdraaibank zit alles met wiggen in elkaar, dat staat garant voor snelle opbouwtijden. Zelfs de schoor word op spanning gezet met een wig. Eens alle wiggen aangetikt staat alles snaarstrak, er zit dan in heel de constructie niet de minste beweging meer.

In de slede zitten ook de laatste twee tandwielen om de ene draaihaak aan te drijven tijdens het draaien van het touw. De 3, 4, of 5 getorste strengen of kardelen worden hiermee tot één touw ineen gedraaid. 

De slede is lang genoeg gemaakt om het lage uiteinde te kunnen balasten tijdens het touwslaan, deze balast is nodig om de slag te regelen die de kardelen maken ten opzichte van elkaar tijdens het touwslaan. Het achtereind is daarom voorzien van een sloef met afgeronde hoeken zodat tijdens het draaien de slede kan opschuiven richting draaipaal.

De gaten waar de pennen invallen zijn onder een hoek geboord, omdat het opstaande deel mooi waterpas staat op de hellende basis zijn schuine gaten het resultaat. Maar geen nood, dat doet niks af aan de sterkte.

Verder nog wat metaalbewerking uitgevoerd om de laatste tandwielen te omvatten met een stalen lat van 50x5mm, in deze lat draaien de twee assen van de tandwielen. De stalen strip levert een compactere bouw op, met hout (wat ik eerst van plan was) zou dit heel wat logger geworden zijn. Maar na het bestuderen van de lijnbanen in het museum heb ik maar voor staal geopteerd, dat is tenslotte wetenschappelijk verantwoord.

Morgen komt de rest van de draaipaal aan de beurt, de module met de draaihaken staat al te wachten om ingebouwd te worden. Wat dan nog rest is afwerking, nog wat kleine spullen zoals de handvaten op de zwengels en de klos, nodig om de kardelen tot touw te draaien.

De basis van de slede.

Tandwielen monteren.

Dat werkt!

Wiggen, nog altijd de beste borging voor een verbinding.

De slede op het beitsen na klaar.

En nog een stapje verder. Niet alles kan in hout vervaardigd worden, er komt ook wat metaalbewerking  bij kijken. De draaihaken, de assen waar de tandwielen op draaien en de zwengels  om deze aan te drijven zijn uit staal vervaardigd.
Dit betekende heel wat las en draaiwerk om van enige bouten, verbindingsmoeren, rondstaal, en oogvijzen werkende onderdelen te maken.

De houtconstructie waar deze onderdelen alle in samengebouwd worden bestaat uit Inlands Noten en Eik.
Het Notenhout was een afgekeurd restje van de halkast die hier wat lager te zien is. Het is heel mooi hout qua kleur, maar er zaten zodanig veel fouten in het hout dat ik enkel kleine restjes heb kunnen recupereren. Laat nu deze restjes voor dit klusje juist groot genoeg zijn:-) Je moet ook wat geluk hebben in het leven.
De hele combinatie van tandwielen, assen en draaihaken zit opgesloten in één module, deze word nadien in zijn geheel ingebouwd in de rest van de constructie. Voordeel van deze manier van werken, in de toekomst kan ik makkelijk andere modules inbouwen. Ik denk hier aan een module met andere overbrengingsverhoudingen,  meer of minder draaihaken, etc.

In de module zit geen enkel lager, alle assen draaien vetgesmeerd in het hout, door het lage toerental is hier geen enkel probleem mee te verwachten. Bij het slaan van touw gaat er aan de haken getrokken worden ( getorst touw krimpt in lengte) Hier heb ik wel rekening mee gehouden, er zitten dan ook de nodige messing bussen ingebouwd om te vermijden dat er staal op staal draait. Deze bussen zitten enkele langs de buitenkant, = namelijk de belaste kant.

Na een eerste test met de samengebouwde module kan ik zeggen dat alles picco bello werkt, de houten tandwielen lopen als een zonnetje. Qua werking verschillen ze in niets van hun stalen neven. Ze zijn alleen heel wat goedkoper, en op elke afmeting zelf te vervaardigen.

De werking ervan valt zo goed mee dat ik er in de toekomst nog van ga gebruik maken.

De combinatie van een oogvijs met een moer levert een perfecte draaihaak op,
 weliswaar na enig las- en slijpwerk.

Bouten verlengen en de las glad draaien, eindresultaat een mooi as.

Een "versnellingsbak" samen bouwen.

Alle draaihaken gemonteerd.

Een perfect werkend geheel, er komt wel nog een houten handvat op de zwengel.

En weer wat verder met de bouw. Dank zij de gezaagde tandwielen kon ik nu de juiste afmetingen van de diverse steekcirkels en centers opmeten en in tekening brengen. Met als eindresultaat in volledige werktekening.
Aan de hand van deze tekening is het dan ook een koud kunstje geworden om de rest te bouwen.
Zo heb ik deze week de hele aandrijfmodule werkend gekregen.
Tevens al de as en de wielen eens voorlopig samengebouwd. Bij de constructie van deze onderdelen heb ik mij laten inspireren door een bekende tekenfilmreeks " The Flintstones"
Wat betekend dat ik de houten wielen opgesloten heb met wiggen,  de gaten voor deze wiggen heb ik gehakt met de schietbeitel. Voor die twee gaten was het niet de moeite om een machine in te stellen.
De wielas is gemaakt in Afzelia, de wielen zijn dan weer vervaardigd uit twee stukken Yellow Poplar.
Alle wiggen worden uiteindelijk in Robinia vervaardigd, dat is een taaie houtsoort waar je al eens wat klappen op mag geven zonder dat de stukken barsten.

De draaipaal.

Het staartstuk.

Schuine gaten hakken.

Wieltappen draaien.

Afgewerkte as.

Wielen voorlopig gemonteerd.

Een nieuwe lijnbaan om touw te slaan.

Nu de weerman toch kouder weer voorspeld, maar begonnen aan een winterproject. Dat word dus een heuse touwslagerij of lijnbaan. Een installatie om van garens touw te maken, van paktouw tot sleeptros, alles kan.

Om touw te slaan heb je een paar essentiële zaken nodig, zoals wat vrije ruimte ( minimum de lengte van het touw dat je wil slaan) en een toestel om de strengen van het touw te kunnen torsen en ineen te draaien.

Het toestel hiervoor nodig bestaat uit verschillende delen, een draaipaal,een slede, en een klos. De draaipaal bevat een mechanisme om via een hendel 3, 4, of 5 haken te laten ronddraaien, (afhankelijk van het te vervaardigen touw)  Op deze manier worden de garens tot strengen getorst. Om deze haken te laten roteren gebruikt(e) men meestal een tandwieloverbrenging.

De slede welke aan het andere eind van het te maken touw komt te staan werkt als staartstuk, hier komen alle garens en strengen op één haak te zitten, deze haak kan op zijn beurt geroteerd worden eens men de strengen begint ineen te draaien. Ook hier komt er dus een tandwieloverbrenging te zitten. Tijdens het draaien van de garens tot strengen worden deze uiteen gehouden door een klos. Nog een belangrijk onderdeel dus, de klos is een taps toelopend rond stuk hout met 3,4,of 5 halfronde uitsparingen in de lengterichting van de klos georiënteerd.

Om het slaan van touw tot een goed einde te brengen heb ik dus drie verschillende onderdelen nodig, de draaipaal, het staartstuk of slede, en de klos. 

Na de hersenen een tijdje gepijnigd te hebben heb ik alles grosso modo op papier gezet, de grote lijnen liggen vast en de meeste details zijn ingevuld. Maar alvorens ik een definitieve werktekening maak van het geheel, besloot ik om eerst de tandwielen te vervaardigen. Op deze manier kan ik de effectieve steekcirkels van de tandwielen opmeten en in de tekening brengen. Dat werkt makkelijker dan andersom De maatvoering van de tandwielen is bij deze manier van werken niet echt belangrijk. Omdat de reële afmetingen nu in de tekening verwerkt worden ben ik zeker dat alles past

De tandwielen dus, dank zij de "Gear template generator" van Matthias Wandel ( een hele vriendelijke Amerikaan)  moest ik het warm water niet opnieuw uitvinden, even de juiste overbrenging ingeven en printen maar.

Alhoewel ik eerst van plan was om deze tandwielen te vervaardigen uit gelaagd Afzelia heb ik hier toch maar van af gezien. Tussen allerlei restjes materiaal had ik nog wat watervast verlijmd multiplex staan in okoumé 22mm, een plaat opgebouwd uit 11 lagen, dus perfect materiaal voor de klus.

Na wat zaag en schuurwerk zijn de tandwielen een feit, op de proefstand liepen ze als een zonnetje. Vanavond alle tandwielen op hun loopvlak rijkelijk voorzien van Epoxy, dat komt de duurzaamheid ten goede. 

Bij alle nog bestaande lijnbanen zijn deze tandwielen vervaardigd uit staal of gietijzer, maar je bent houtbewerker voor iets, dus komen er houten tandwielen in te zitten, ik ben er vrij zeker van dat deze de klus kunnen en zullen klaren.

De eerste onderdelen, van wat eens gereed een lijnbaan moet worden, zijn dus een feit. Komende week de rest eerst maar eens uittekenen, dat vergemakkelijkt de klus al heel wat. 

De totale constructie moet er qua uitstraling en afwerking komen uit te zien als mijn trapdraaibank, en idem aan deze, het hele boeltje moet ook snel op- en af te bouwen zijn. Hoe kleiner de onderdelen, hoe makkelijker alles te verplaatsen of te vervoeren is. In deze constructie gaan dus eveneens de nodige wiggen gebruikt worden om alle verbindingen zonder speling op te sluiten. Het is een oude en beproefde constructietechniek die het nog steeds doet.

Bijgaand de eerste plaatjes,

De eerste schets.

De vorm even uitprinten en op een stuk plaat gekleefd.

Een kant en klaar tandwiel.

Geknipt werk voor een figuurzaag.

Even een proefstand gemaakt om de tandwielen te testen, die lopen als een zonnetje.